spot_img
Ana SayfaHobicinin El kitabıTavukları Sıcak Stresinden Koruma Yöntemleri

Tavukları Sıcak Stresinden Koruma Yöntemleri

Ticari kümeslerdeki tavuklar genellikle kapalı ve klima kontrolü ile sabit tutulan çevresel faktörlerin içinde yaşarken, köy tavuklar serbest dolaşıp ağaçlar ve çalılıkların altında serin yerleri ararken, bizim değerli süs tavuklarımız çoğu zaman beton binaların arasında ve demir çatılarında altında yaz sıcaklığına maruz kalırlar. Benim oturduğum bölgede yaz sıcaklığı sık sık 40°C ye çıktığı için tavuklarımı sıcak stresi ve ölümlerinden korumam gerekir.

Aşağıdaki bilgiler, sıcak iklimler için uluslar arası araştırma makalelerinden ve profesyonel tavukçuluk şirketlerinin tavsiyelerinden derlenmiştir. Buradaki yöntemleri bir hobi tavukçu olarak adapte edilerek tavuklarımda uyguluyorum.

1. Çevresel ısıyı azaltmak için önemli noktalar:

– Kümesin yapısına (konumu, yönü, izolasyon durumu, havalandırma v.b.) dikkat edilmeli

– Çatının açık renk veya yansıtıcı malzemede olması

– Kümesin kenarlarını açmak ve telleri tozdan ve örümcek ağlarından arındırmak hava akımı sağlar

– Vantilatör ile hava akımının artırılması

– Kümes içinin doğrudan güneş ışığından korunması

– Çatılara fıskiye koyularak en sıcak saatlerde çatının ıslatılması

– İnce zerreler halinde su püskürtülmesi. Buharlaşmalı soğutma, fanların kümes içerisinde yeterli   hava   akımı yaratmasına bağlıdır ve bağıl nem oranı çok yüksek olmadığında en iyi şekilde   çalışır. Tavuklar üzerinde hızla hareket eden hava soğutma etkisi yaratır. (Dikkat: genç tavuklar   rüzgarın soğutma etkisine daha duyarlıdır ve üşütebilirler.)

– Püskürtme yerine ıslak ped (kumaş, perde) koymak ve hava hızını artırmak ilave soğutma sağlar.

– Metrekaredeki hayvan sayısının azaltılması

– Hayvanlara dışarıya çıkma fırsatı verilmesi

– Zaman zaman yatan tavukların arasında yürümek vücutlarının altındaki ısıyı salıvermelerini ve su içmelerini destekler (Dikkat: eğer tavuklar kafalarını kaldıramaz veya ayağa kalkamaz durumdaysalar, bu daha çok strese yol açabilir.)

– Eğer ki bir tavuğu ibiği morarmış bir şekilde boylu boyunca uzanmış bulursanız, onu serin su dolu bir kovaya koyarak sıcak çarpmasından kurtarmayı deneyebilirsiniz.

– Sıcak saatlerde aşı yapmaktan, tavukları yakalamak veya taşımaktan kaçınmalı

– İçme suyuna eklenen ilaç veya aşı dozu sıcak günlerde su tüketimine ve miktara göre ayarlanmalı

– Hava tahminine bakarak sıcak günler için hazırlanılması, tavukların yalnız bırakılmaması, personel ve bütün uygulamaların planlanması.

2. Yemleme ile ilgili yöntemler:

– Yemlerinin sabah çok erken ve akşam serin saatlerde verilmesi. Bu şekilde hazmetme zamanı serin saatlere denk gelir ve en sıcak saatlerde vücuda artık ısı eklenmez.

– Yemlerin toz hali yerine pelet olarak verilmesi enerji ihtiyacını daha hızlı yerine getirir

– Yemlerin ıslatılması yem tüketimini artırır

– Dondurulmuş meyve veya sebze parçaları verilebilir

– Sıcakta azalan yem tüketimini kompanse etmek için rasyonlarda enerji kaynağı olarak 1 kg yem için 50 ml yağ kullanılabilir. Besin maddelerinden yağlar protein ve karbonhidrata göre metabolik   parçalanma esnasında en az artık ısı üretirler.

– Ham protein seviyesi %17’ye düşürülebilir, ama metionin ve lisin seviyeleri düşürülmemeli

– Nikarbasin ve Monensin koksidiostat ilaçları sıcak stresi durumunda tehlikeli olabilir

3. Su yönetimi ilgili önemli noktalar:

– İçme suları mümkün olduğunca serin olmalı (en ideal 23° C altında)

– Derin ve geniş suluk kullanılarak tavuklar su içtiğinde gerdanlarının (sakal) suya batması sağlanır ve bu şekilde vücutlarının soğumasına yardımcı olunur.

– Suluk içine buzluk veya dondurulmuş şişe koyulabilir

– Nipel suluk sistemi kontrol edilmeli, arızalar giderilmeli

– Yeteri kadar suluk veya nipel bulunmalı

– Suluk ve nipeller tavukların tercih ettikleri yerlere yakın olmalı

– Su tankları ve boruları sıcaktan korunmalı

– Sıcak saatlerde su borularının uçları çok az açık bırakılarak sürekli serin suyun akması sağlanır

4. Diğer yem/su katkıları

–  Potasyum klorid, sodyum klorid, amonyum klorid gibi kombinasyonlarla solunum sırasındaki alkalosis (kandaki yüksek pH) önleyiciler suya eklenebilir, ama bu maddelerin oranı dengeli olmalı

– Daha pratik olarak 1 litre içme suyuna 1g, veya 1kg yeme 3-4 gram sodyum bikarbonat (karbonat) eklenebilir

– Az sayıda tavuk varsa eczaneden elektrolit dengeleyici rehidrasyon tozu (mesela Ge-Oral) verilebilir

– Veterinerden strese karşı özel toz karışımı (elektrolitler + B vitamin kompleksi + C vitamini) alınabilir, mesela Mistav Stopstres

– 250 mg C vitamini 1 kilo yeme ve ayrıca aspirin (asetilsalisilik asit) ilavesi  kortikosteron miktarını azaltır

– Betain eklenebilir (bir osmolit olarak hücrelerin su dengesini sürdürmeye yardım edip dehidrasiyondan korur)

– Bağırsak bütünlüğünü korumak ve bağışıklık sistemini güçlendirmek için vitamin/mineral premiksi eklenebilir

– E vitamini, antioksidan, probiyotik ve prebiyotikler verilebilir

– Bitki ekstreleri (çörek otu yağı, kekik yağı, biberiye yağı) faydalı olabilir. Bu konuda bazı araştırmalar var.

Tavuklarda sıcak stresi sebep ve etkileri:

Tavukların vücut sıcaklıkları yaş, ırk, cinsiyet ve aktivitelerine bağlı olarak 40.6- 41.7 °C arasında değişmekle beraber ortalama 41.5 °C dolayındadır.  Ergin bir tavuk için termonötral sıcaklık aralığı 15-27° C arasındadır.

20°C üzerindeki her 1°C sıcaklık artışında yem tüketimi % 1.5-2 oranında azalır.

28°C de yem tüketimi %12- %16 azalır, hatta yüksek nem oranı ile beraber %50 ‘ye kadar düşebilir. Aynı zamanda yumurta kalite ve ağırlığı azalır.

30°C üzerinde tavukların su ve yem tüketimin oranı 2:1 den 5:1 ‘e kadar çıkabilir. Tavuklar hızlı nefes alıp vermeye başlar ve kanatlarını vücuttan uzak tutar.

38°C üzerinde özellikle yerleşim sıklığı ve nem oranı yüksek olduğunda yaşamsal tehlike olur. Eğer vücutlarındaki ısı birikimi durdurulmazsa  sonuç olarak ölümler başlar.

Kloaka  (vücudun içi) sıcaklığı 45°C ‘yi geçerse ölüm olur.

Gece sıcaklığı, gün içindeki en yüksek sıcaklıktan 14°C veya daha fazla düşerse tavuklar yüksek ısıları daha iyi tolere edebilirler. Serin gecelerde tavuklar gün içinde biriken fazla vücut ısılarından kurtulabilirler. Böylelikle hayvanlar ertesi güne zinde olarak başlarlar, bu da eğer gündüz sıcaklıkları çok yüksekse performansın sağlanması ve olası ölüm risklerinin azalmasına yardımcı olur.

Bantam, Çıplak boyun ve Kıvırcık  ırkları sıcağa daha dayanıklıdır. Aynısı daha az yem tüketen ve daha yavaş büyüyen ırklar için geçerlidir.

Tavuklar esas olarak vücutlarını hava yoluyla soğuturlar. Tavukların üzerinden geçen hava vücut ısılarını alır ve bunu çevre havasına taşır.

Tavuklar terleyemediklerinden vücutlarını bu yolla soğutamazlar. Neredeyse bütün fazla ısılarını direkt vücut-hava ısı transferi yoluyla uzaklaştırırlar. Isı stresi olduğunda vücutlarındaki fazla ısıdan kurtulmak için gaga açmaya başlarlar. Vücudun ısısının çoğu akciğer evaporasyon yoluyla atılır. Gerçekleşen durum, hayvanların hava yolları ve akciğer döşeyen nemli ortamdan hava geçişi ile sağladıkları soğutma etkisini en üst düzeye çekmeye çalışmalarıdır. Bu soğutma metodu hava kuru iken daha iyi çalışır. Nem oranı yüksek ise, çevredeki hava tavukların nefesinden yeteri kadar nemi çekemez ve tavuklar solunum hızını daha çok artırmak zorunda kalır. Ancak bunun olumsuz yan etkisi yine  vücut ısının artmasıdır.

Gaganın açılarak nefes alıp verme hızının artması, hem yem tüketimine ayrılan zamanı daraltır, hem de kandaki karbondioksit miktarını düşürerek asit baz dengesini bozar ve kan pH’i 7,2den 7,5-7,7’ye kadar çıkabilir.

Tavuklar vücuttan ısı kaybını desteklemek için kanatlarını vücuttan uzaklaştırır ve yarı oturur bir pozisyon alarak yüzey kan damarlarını genişleterek çevreye daha fazla ısı dağıtmaya çalışırlar. Sıcak stresi altındaki kanatlılarda bacaklardaki kan dolaşımı hızlanmaktadır. Aynı şekilde ibik ve gerdandaki (sakal) kan damarları genişler. Vücudun tüylerle kaplı olmayan bu yüzeylerinde ısı kaybı bu şekilde gerçekleşir.

Sıcak stresi metabolik faaliyetlerde ciddi değişikliklere yol açmaktadır. Kortikosteron, kan basıncı, kan şekeri, sodyum, klor ve kalsiyum  seviyeleri de etkilenir.

Isıyla birlikte nemin de yüksek olduğu deniz kenarında yapılan kanatlı yetiştiriciliklerinde Pasteurella, Salmonella ve Koryza gibi enfeksiyonların artışı gözlenmektedir.

Çok sıcak havalarda su yardımı ile ek bir soğuma sağlanabilir. Fakat sadece su vermek yetmez, çünkü artan su tüketimi daha çok elektrolit kaybını tetikler. Sıcak stresi altında olan tavukların vücut ısısı artar, ve bununla beraber metabolizma da hızlanır. Tavuklar daha fazla su içer, nefes hızı artar, dışkılarla daha çok su kaybederler ve dehidrasiyon artar. Bu yüzden elektrolit seviyesini dengelemek gerekir.

Sıcak stresi sadece çevre sıcaklığıyla alakalı değil. Tavukları strese sokan ısının bir kısmı dışarıdan gelmekle birlikte, bir kısmının da kanatlının kendisi tarafından üretildiği unutulmamalıdır. Bu nedenle ısı stresiyle mücadelede  çevre sıcaklığına yönelik tedbirler almanın yanı sıra beslemeye yönelik tedbirlerin alınması da büyük önem taşımaktadır.

Sıcak stresinin görünür etkileri:

– Açık gaga, hızlı nefes alıp verme (dakikada 30’dan 200’ün üstüne çıkabilir)

– Kanatların vücuttan uzak tutulması, düşük taşınması

– Serin yerlere kaçma, kümes içinde beton veya toprağa göğüsle temas yaparak oturma

– Civcivlerin birbirlerinden uzak durması

– Uyuşukluk, hareket etmekten kaçınma

– Su tüketimimin artması

– Yem tüketiminin azalması

– Boş kursaklar, kilo kaybı, zayıflama

– Tüy dökme

– Kanibalizmde (tüy yeme, birbirlerini gagalama) artış

– Civciv/yarkaların yavaş büyümesi

– Yumurta sayısının düşmesi

– Yumurta ağırlığının azalması

– Yumurta kabuğu kalitesinin düşmesi

– Yarkaların büyüme hızının yavaşlanması sebebiyle daha geç yumurtlama

– Çiftleşme sayısında azalması

– Horozlarda sperm kalitesinde düşme, verimlilik ve yumurta döllülük oranında azalma

– İdrar miktar ve sulu dışkılar nedeniyle kümesin altlığında nemlilik artışı

– Hastalık riskinde artış

– Ölüm oranında artış

Sıcak stresinin görünmez etkileri:

– Asit-baz dengesinin bozulması ve kandaki pH’ın artması

– Solunum alkalozisin meyadana gelmesi

– Hücrelerin pH’ının düşmesi

– Besinlerin metabolik kullanımında azalma

– Safra salgısında azalma

– Bağışıklık sisteminin düşmesi ve hastalıklara direncin azalması

– Kandaki heterofil ve lenfosit oranında değişme

– Hipoglisemi (yüksek şeker) oluşması

– Vitaminlerin bio değerliliğinin azalması

– Gençlerde kemik gelişiminde bozukluklar, erginlerde osteoperozis gözlenmesi

– İdrar artışı ve su kaybı ile mineral ve elektrolit atılımında yükselme

– Bikarbonat kaybı (yumurta kabuğu için önemli olan kalsiyum karbonat oluşumunu etkiler)

– Isı şoku proteinlerinin aktive olmasının metabolik sistemi etkilemesi

– Tiroid hormonların üretiminin azalması ve kortikosteron miktarının artması

– Gut bariyer (bağırsak) fonksiyonlarında bozulma

Uzun süre sıcak stresine maruz kalmış tavuklarda fizyolojik ve biokimyasal  değişiklerden kaynaklanan zararlar otopside görünebilir:

– Vücutta yağ depolanmasında artış

– Et kalitesinin düşüklüğü

– Kalbin büyümesi ve sağ tarafında kan toplanması

– Kalpte lezyon oluşumu olasılığı

– Karın boşluğunda sıvı toplanması (ascites)

– Ciğerde lezyonlar

– Böbreğin şişmesi ve iltihaplanması

– Böbrekte su, kan ve idrarin toplanması

– Kanın kıvam ve renginin daha yoğun olması

– Kursağın boş ve kuru olması

– Ön mide ve taşlığın küçülmesi

– Taşlığın iç kaplamasının kolayca soyulması

Tüm hobidaşlara sorunsuz bir yaz diliyorum.

Popüler