Günümüz dünyasında her geçen gün tavuk ürünlerine olan talep giderek artmaktadır. TÜİK verilerine göre 2020 yılının Mart ayında bir önceki yılın aynı ayına göre kesilen tavuk sayısı %10,5; tavuk eti üretimi ise %9,3 artmıştır. Mart ayında bir önceki aya göre tavuk eti üretimi %10,9 artarak 191 bin 629 ton ve kesilen tavuk sayısı %13,2 artarak 110 milyon 302 bin adet olarak raporlanmıştır [1]. Artan tavuk ürünleri üretimi ve tüketimiyle birlikte, tavukçuluk sektörünün atık yükü de artmaktadır. Bir tavuğun toplam ağırlığın %25’ini kesimhane atıkları oluşturmaktadır. Bu kesimhane atıklarının da %4-5’ini tavuk tüyleri oluşturmaktadır [2]. Tavuk tüylerinin kaynak olarak değerlendirilmesi ve böylece atık yükünün azaltılması üzerine çeşitli çalışmalar bulunmaktadır.
Tavuk tüyleri bir ana gövde ve ana gövde üzerindeki tüylerden meydana gelmektedir. Tavuk tüyleri doğal boşluklu lif yapısındadır. %91 oranında keratin, %1 oranında lipit ve %8 oranında da nem içermektedir. Tavuk tüyü, tavuğun farklı bölgelerinde farklı özellikler gösterebilmektedir. Farklı özelliklerin nedenleri ise: ana gövde üzerindeki tüy yoğunluğu, tüylerin ana gövde üzerinde farklı yerlerde konumlanması, ana gövdenin kalınlığı, ana gövde ve üzerindeki tüylerin uzunluk ve çaplarıdır. Dolayısıyla, tavuğun kanat tüyleri ile boyun tüyleri birbirinden oldukça farklıdır. Özellikle gelişme döneminden önce ve sonra, tüyler yoğunluk bakımından farklılık göstermektedir [2].
Tavuk tüylerinin geniş kapsamlı kullanım alanları bulunmaktadır. Özellikle inşaat [3, 4] ve polimer sektöründe [5, 6] karşımıza çıkmaktadır. Tavuk tüyleri kullanılarak; yara örtüleri [7, 8], bebek bezleri [9], filtreler [10], yalıtım malzemeleri [11] ve tekstil ürünleri [12, 13] elde edilebilmektedir.
Atık malzemelerin tekstil sektöründe hammadde olarak kullanılması moda alanında ilgi çekmekte ve merak uyandırmaktadır. Giysi konforu da dikkate alındığında doğal liflerin kullanımı öncelik kazanmaktadır. Bu bağlamda atık olarak görülen tavuk tüyleri tekstil lifi olarak incelendiğinde eşsiz özellikler sergileyebilmektedir. Tavuk tüylerini tekstil liflerine dönüştürmek birkaç basamakta gerçekleşmektedir. Birinci basamak, ana gövde ve ana gövde üzerindeki tüylerin birbirinden ayrılmasıdır. Bu basamağı gerçekleştirebilen ticari sistemler de bulunmaktadır. Ayırma işlem sonucu elde edilen ana gövde ve tüyler yaklaşık olarak aynı ağırlığa sahiptir. İkinci basamak kullanılacak tüylerin seçimidir. Genel olarak yumuşak tüyler seçilmektedir. Üçüncü basamak, seçilen tüylerin polar çözücülerde (etanol gibi) yıkanmasıdır. Bu basamağın amacı tüyleri yabancı madde ve tavukçuluk artıklarından temizlemektir. Böylece terbiye işlemi gerçekleşmiş olmaktadır. Yıkama aşamasında tüylerin yoğunluk farkından yararlanılarak bir eleme yapılabilmektedir. Böylece düşük yoğunluklu ince lifler ile kalın lifler birbirinden ayrılmaktadır. Dördüncü basamak, yıkanan tüylerin kurutulmasıdır. Kurutma işlemi sonucu elde dilen liflerin ise çap ve uzunluk gibi özellikleri incelenmektedir [2, 9].
Uzun ve Sargın yaptıkları çalışmada, tavuk tüyü takviyesi ile ipliklerin eğirilebilme özelliklerini incelemişlerdir. Çalışmalarında tavuk tüy ve saplarını ayırmadan bütün olarak kullanmışlardır. Desen seçeneklerinin arttırılabilmesi için tavuk tüylerini çivit ve kırmızılahanayla boyamışlardır. El ile eğirme işlemi sırasında boyalı tüyler iplik yapısına belirli aralıklar ile eklenmiştir. Bu işlem Şekil 1.1’de görülmektedir. Elde edilen tavuk tüyü katkılı iplikler ile örme kumaş yapıları oluşturulmuştur. Çalışmalarında elde ettikleri kumaş Şekil 1.2’de verilmektedir [2].
Şekil 1.1: Boyanmış tavuk tüylerinin eğirilmesi işlemi [2]
Şekil 1.2: Tavuk tüyü takviyeli yün iplik ile oluşturulan örme kumaş [2]
Atık sınıfında yer alan ürünlerin değerlendirilmesi, sürdürülebilir bir dünya için gereklidir. Atık sınıfında yer alan tavuk tüylerinin değerlendirilerek hammadde sınıfına dahil edilmesi çevrenin korunması açısından güçlü bir parametredir. Yapılan çalışmalarla tavuk tüylerine yeni kullanım alanları yaratılması ve tavuk tüylerinden elde edilen ürün özelliklerinin daha da geliştirilmesi doğaya yapılabilecek önemli katkılardandır.
KAYNAKLAR
1. TÜİK Kümes Hayvancılığı Üretimi, M. 2020; Available from: http://www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=33685.
9. Uzun, M., Tavuk Tüyü ile Dünyayı Kurtarmak. TÜBİTAK Bilim&Teknik, 2010. 516: p. 82-85.
13. Kalaoğlu, Ö.İ., Tavuk Tüyü Keratininden Tekstil Elyaf Eldesi. 2010, Fen Bilimleri Enstitüsü.