Tavuk Genetiğine İlk Bakış
Eğer iyi bir yetiştirici olmak istiyorsak, profesyonel bir genetikçi kadar olmasa bile bazı temel kavramları ve ne anlama geldiklerini bilmek zorundayız. Özelliklerin nasıl kalıtıldığı, jenerasyonlara nasıl aktarıldığı bunun dış görünüşü hangi durumlarda etkilediği konusunda fikir sahibi olamazsak, yaptığımız eşleşmeler; ben yaptım bu çıktıdan , anlamsız rastgele denemelerden öteye geçemez. O halde bu yazımızda genetik ve kalıtımla ilgili, sürekli karşımıza çıkan temel kavramlar hakkında sohbet edelim.
GEN; belirli bir özellik hakkında bilgi taşıyan bir DNA parçasıdır.
DNA ; canlı vücudunda o türe özgü özellikleri taşıyan ve anne ve babadan yavruya geçen genetik maddenin tamamına denir.
KROMOZOM; birden fazla gen dizisinin birbirine bağlanmasıyla oluşan dna zincirlerinin birbirine bağlanmasıyla oluşan yapılardır. Yani bir kromozomun üzerine birden fazla gen bulunur.
ALEL ; bir kromozom üzerinde aynı LOKUS veya konuma ait olan, belirli bir ÖZELLİĞİN kalıtımını sağlayan gen kümeleridir. Yani; kromozomlarda bulunan genler ALEL lerden oluşmuş ÇİFTLER halinde bulunurlar.Her eş kromozomda her özellik için genin işgal ettiği belli bir yer vardır . Bu alana LOKUS denir. Yani alel genler denir . Mesela göz rengi alel genleri gibi. Yani her hücrede göz rengini denetleyen bir çift alel gen bulunur. Bu genlerin çoğunun ( belli bir özelliğin farklılaşmasına yol açan mutasyonlar (dna dizilimindeki değişiklik ) yoluyla birbiriyle ilişkili olduğu düşünülür. YANİ; farklı göz rengi oluşmasını sağlayan örneğin siyah göz özelliği sağlayan genlerde bir bozulma sonucunda tamamen başka bir renk özelliği gösteren bir alel gen ortaya çıkabilir.
Kahverengi göz aleli, kırmızı göz aleli vs gibi. Tür içindeki özellik renk şekil vb farklılıklar mutasyonlarla ortaya çıkarlar. Bu mutasyonların bazıları genetik bir çok hastalığa, yaşamla bağdaşmayacak bozukluklara sebep olurken, çok az bir kısmı ise daha farklı bir özelliği ortaya çıkaran ortama uyum sağlamayı kolaylaştıracak faydalı mutasyonlar olabilir. Yani mutasyonlar olmasaydı türler arasında farklılıklar, canlılarda çeşitlilik, aynı tür içerisindeki renk ibik kuyruk vs farklılıklar olamazdı. Bu mutasyonları doğa kendisi yapar. Biz ise bu özelliklerin devamını sağlamak için bu genlere sahip hayvanları seçici üretime tabi tutarak bunları saflaştırmaya ( yani karşılıklı gelen iki genin aynı özelliği kodlayan genler yapmaya ) çalışırız ki, ileri nesillerde birbirine benzer bireyler elde edebilelim. Yani ben kırmızı orman tavuğunun balta ibiğinin bir mutasyonu olan fıstık ibikli bir ırk yapmak istiyor ve ileri nesillerde balta ibik görmek istemiyorsam fıstık ibik geninin hem anneden hem babadan gelmesini sağlamak durumundayım. İleride bunlara değineceğim bu sadece bir giriş.
Tavuklarda da , insanlar gibi genellikle her kromozomdan 2 adet bulunur. Bir kromozom çifti içindeki kromozomların biri anneden biri babadan geldiğinden aynı değildir. Genin karşılık gelen bu özelliğin çıkması için yalnızca bir gen (yani o özelliği göstermesi için iki aynı genin karşı karşıya gelmesi gerekmez ) yeterli olduğunda bu genin DOMİNANT ( baskın) olduğu söylenir. Bazı genler ise eksik dominant olarak adlandırılır. Bu genlerin ifadeleri ( kendilerini göstermesi) değiştirici genler tarafından engellenir. Engelleyen, değiştiren genler mevcut olmadığında, eksik dominant genlerin özellikleri ortaya çıkar. Değişen genlerle olan bu etkileşim, eksik dominant genlerin gösterdiği özelliklerin tesadüfen farklı görünüp görünmemesine yol açar. Biliyorum biraz karışık gibi oldu ama işin en zor kısımları bunlar. İleride bu bahsedilen kavramlar çok daha oturacak. Şu an çok teorik görünüyor ama örneklerle beraber çok daha iyi anlaşılacaktır
CİNSİYET KROMOZOMLARI, uzun cinsiyet kromozomu olan Z kromozomu ve kısa cinsiyet kromozomu olan W kromozomu olmak üzere iki türü olduğu için eşsizdir. Dişilerde bir uzun Z ve bir kısa W cinsiyet kromozomu vardır, yani dişi bireyler ZW cinsiyet kromozomlarına sahiptir. Erkekte iki uzun seks kromozomu vardır, ZZ cinsiyet kromozomlarına sahiptir. Bu nedenle, tavuk ; uzun Z cinsiyet kromozomu üzerinde bulunan bazı genlerin sadece bir kopyasına sahiptir. Çünkü karşısına kısa W kromozumu geldiği için o genin o lokusu boş kalacaktır.
BU NE DEMEK?
Yani Z cinsiyet kromozomunun o bölgesinde olan bir özellik sadece tavuklarda olacak, ve baskın veya çekinik olması farketmeyecektir. Yani cinsiyete bağlı kalıtılan özellikler için. Horozlarda görünmeyecektir. Ya da tam tersi. Yani dişinin ve erkeğin örneğin farklı renkte olmasına neden olacaktır. Cinsiyet kromozomlarında olmayan genlere “otozomal” genler denir. Hem horozlarda hem de tavuklarda bu genlerden ikisi vardır. Tavukların 39 çift ( 39 anneden 39 babadan gelen ) kromozomu vardır (toplam 78 bireysel kromozom yani 76 çift otozom kromozomu ve 2 çift cinsiyet kromozomu) otozom kromozomların çoğu mikro ya da noktasal kromozomlardır. Bu kromozomlar üzerindeki genlerin tamamının hem anneden hem babadan gelen bir karşılığı vardır. Yani Horozda 76 + ZZ Tavukta 76+ZW YUMURTADA 38+Z veya 38+W ( vücut kromozomlarının mayozla ikiye bölünmesi sonucu yarıya iner, yine aynı şekilde yarıya düşmüş sperm hücresiyle birleşince tekrar sayı 78 e çıkacaktır) SPERM de ise tek seçenek var 38+Z Z olan sperm w olan yumurtayı döllerse zw olan civciv tavuk, z olan yumurtayı döllerse zz olan civciv horoz olacaktır. Bu temel bilgiler eşliğinde, seleksiyon ve ırklara has özelliklerin , renk ve desenlerin nasıl kalıtıldığı , hangi kurallara göre yavrulara aktarıldığı konularındaki yazılarımızda görüşmek dileğiyle.
