Binlerce yıl önce insanlar için alternatif protein kaynağı amacıyla evcilleştirilerek yetiştirilmeye başlanan tavuklar, insanlar için önemli bir protein kaynağı olması yanı sıra evcilleştirilme süreçlerinden bu yana sanat faaliyetlerinde, eğlence amaçlı gösterilerde ve dini seremonilerde de önemli roller üstlenmişlerdir. Tür olarak zengin bir ırk çeşitliliğine sahip olan tavuklar aynı zamanda sahip oldukları farklı tüy yapıları, renkleri ve desenleri nedeniyle sosyo-kültürel düzeyde hobi ve süs amaçlı yetiştirilmektedirler. Tavukların evcilleştirmelerinden bu yana uzun yıllar alan adaptasyon ve üreme süreçleri sonucunda bugün çeşitli kıtalar, ülkeler ve kültürlere dağılmış çok çeşitli tavuk ırkları bulunmaktadır.
Tarih boyunca ilk yerleşik tarım, çiftlik hayvanlarının evcilleştirilmesi ve yayılması gibi insanlık tarihi bakımından çok önemli olaylara şahitlik etmiş Anadolu’da bugün sadece iki adet tavuk ırkı resmi olarak kayıt altına alınmış durumdadır. Sahip olduğu biyo-çeşitlilik potansiyeli bakımından dünyanın en önemli gen havuzlarından birisi olarak gösterilen Anadolu’da mevcut birçok tavuk ırkı olmasına rağmen Denizli ve Gerze olmak üzere sadece iki tavuk ırkından bahsediliyor olması bu konudaki çalışmaların ne kadar sınırlı olduğunu göstermektedir. Uzun zamandır ülkemiz topraklarında yetiştirilen ancak yakın zamana kadar tanımlanmamış tavuk ırklarımızdan birisi de İspenç ırkıdır. İspenç tavuğu ülkemizin çeşitli bölgelerinde çok uzun yıllardır hobi ve süs tavuğu yetiştiricileri tarafından ilgi ile yetiştirilen bir süs tavuğu olup ülkemizin birçok bölgesinde dağılım göstermektedir
Küçük vücut yapısı itibariyle minyatür bir tavuk ırkı olan ve Türkiye’de uzun yıllardır hobi ve süs tavuğu yetiştiricileri tarafından ilgi ile yetiştirilen İspenç ırkı, halk arasında hareketli tavırları sebebiyle “cin” ve ayak bileğini tamamen örten tüyleri nedeniyle “paçalı” gibi isimlerle de tarif edilmektedir.
Denizli ve Gerze tavuk ırklarında olduğu gibi İspenç genotipinin ülkemizdeki geçmişi hakkında da somut bir bilgi bulunmamasına rağmen Mersin’in Mut ilçesi yakınlarında yer alan ve M.S. 5. Yüzyıla ait Dağ Pazarı Kilisesinin taban mozaiklerinde ispenç tavuğu figürlerinin bulunduğu ileri süsülmektedir. Kendine has özellikleriyle uzun yıllardır ülkemizin çeşitli bölgelerinde yetiştirilen İspenç ırkı, küçük vücut yapısı ve farklı renk varyetelerinin yanı sıra düşük yem tüketimi (60- 65 g/gün) ve yumurta verimiyle (180-200 adet/yıl) de hobi tavukçuluğu yapan yetiştiriciler tarafından tercih edilen bir kümes hayvanı olarak dikkat çekmektedir.
Dünya genelinde tanımlanan minyatür tavuk ırkları arasında henüz yer almayan İspenç ırkı, Hollanda ve Belçika’da yetiştirilen Sabelpoot ve Barbu d’Uccle minyatür tavuk ırklarıyla fenotipik olarak benzerlik gösterse de sahip olduğu ibik yapısı, parmak sayısı, vücut duruşu, kılıç ve paça tüyleri gibi farklı genler tarafından kontrol altında bulunan spesifik karakterler bakımından Avrupa’daki benzerlerinden farklılık göstermektedir.
Türkiye’deki mevcut tanımlanmamış tavuk ırklarından birisi olan İspenç tavuk ırkına ait karakteristik özellikleri tanımlamak ve tescillemek adına yürütülen ilk bilimsel araştırma 2016 yılında Aleksandra Rywacka’nın teşvikleri ile İzmir’de başlamıştır. Farklı illerdeki farklı lokasyonlarda yer alan kümeslerde yapılan incelemelerde 260 İspenç tavuk ve horozu üzerinde yapılan zoometrik ölçümler ile ırka ait ilk morfolojik özellikler saptanmıştır.
2019 yılında Akdeniz Üniversitesi Bilimsel Araştırmalar Koordinasyon Birimi tarafından desteklenen “Yerli İspenç Tavuğunda Genetik Polimorfizmin SSR Markerler ile Belirlenmesi” isimli proje kapsamında İspenç ırkının genetik karakterizasyonu amaçlanarak ırkın Avrupa’daki benzerleri olan Sabelpoot ve Barbu d’Uccle ile genetik ilişkisi incelenmiştir. Yine Türkiye’nin farklı illerindeki yetiştirici kümeslerinde yapılan örneklemelerde 400’den fazla İspenç ırkı bireyden kan örnekleri alınmış ve ırka ait bazı morfolojik özellikler (Tüy, gaga, ayak ve ayak tabanı rengi vb.) yeniden kayıt altına alınmıştır. Her iki araştırma sonucunda elde edilen veriler işlenerek İspenç tavuk ırkına ait ırk standartları aşağıdaki gibi nihai formuna ulaşmıştır (Bknz İspenç Irk Standartları). Sonuç olarak İspenç tavuk ırkının morfolojik ve genetik tanımlanması amacıyla yapılan bu araştırmalar, İspenç ırkı üzerinde yapılan ilk bilimsel araştırma niteliğini taşımaktadır.
Osmanlı İmparatorluğu döneminde gayri Müslümler tarafından yetiştirildiği bu nedenle isminin o dönemde gayri Müslümlerden alınan bir çeşit tarım vergisi anlamına gelen “İspenç” kelimesinden türediği düşünülmektedir. Ayrıca Mersin ilinin Mut ilçesi yakınlarında yer alan M.S. V. Yüzyıla ait Dağ Pazarı Kilisesinin taban mozaiklerinde İspenç tavuğu figürleri bulunmaktadır.
Genel Görünüm:
• Küçük, minyatür ve dik bir vücut duruşuna sahiptir.
• Sakal ve Yanak tüyleri belirgin ve birbirlerinden ayırt edilebilir.
• Paça tüyleri bol ve sık olmak üzere inciği tamamen kapatır.
• Her bir ayakta 5 parmak bulunur. Sakal epiteli (wattle/küpe) yok denecek kadar küçüktür.
• Canlı ve hareketli bir ırktır, horozları agresif mizaçlıdır.